Rawailavo na iTaukei ni Qele
E ka dina ni marau me keitou vakaraitaka nira sa kalougata vakalevu na itaukei ni qele, me vaka ni votai vei ira:
- Sau ni lisi $13 dua na ekatea;
- Sau ni kau (stumpage) 12% ni tubu dina (ilavo rawa kau tani na isau ni ta kau, kena usa kei na kena sala);
- 3% Lavo Musu ni Kabani (Forest Base Levy). Qo e saumi vei ira na Kabani ni Veikau (Forest Base Companies) mera qaravi bisinisi vata kei na cakacaka ni paini, mani tubu kina nodra vakaitavi na itaukei ni qele kei na ilavo era rawata;
- 2.5% Lavo Musu ni Veikau (Forest Trust Levy). Qo e soli vei ira na Matabose ni Lavo Tataunaki (Forest Base Trusts) me baleta na sasaga ni koro se mataveiwekani;
- Lavo ni Lisi $20 dua na ekatea – qo e baleta na vakavoutaki ni lisi ni sa ciqomi na kena ivola mai na Matabose ni Qele Maroroi;
- Bonisi ni Lisi (Lease Security Bonus) – qo e vakatau ena katoa ni kabani ni sa dikevi oti na kena ivola vakayabaki. Kena icakacaka qo:
- 30% ni bonisi e votai vakatautauvata vei ira na lewe ni mataqali ena icakacaka ni votai ni lavo ni lisi ni Matabose ni Qele Maroroi. E sega ni musuka tale na Matabose. Sa itavi ni Fiji Pine na isau ni cakacaka ni Matabose.
- E 70% ni bonisi e vagolei ena sasaga eso ni mataqali. Keitou vakatura na sasaga mera digidigi kina na itaukei ni qele. Qo na sasaga ni koro se itikotiko se kena bisinisi – me vaka na tara vale, valelailai, mataniwai, pamu ni wai, boto, idini, idini ni livaliva &s. E daumaka vei keitou mera tauca dina na lewe ni mataqali na vua ni bonisi.
- Na dui mataqali e rawa ni vakatura na sasaga cava ga, me yavutaki ga ena leqa se gagadre ni mataveiwekani.
- Na inaki ni sasaga kece qo me yaga vei ira na lewe ni mataqali se mataveiwekani taukeni qele.
- Na vakatutu kece ni sasaga me vakailavotaki mera duavata kina na lewe ni mataqali se tokatoka, ka mera saini kina e sivia na veimama ni lewena.
